Rozwój mowy ma kluczowe znaczenie dla wczesnej edukacji. Jest to mowa koherentna, która realizuje komunikatywną funkcję języka i determinuje poziom rozwoju umysłowego dziecka. Istnieje wiele cech rozwoju mowy u małych dzieci.
Cechy rozwoju mowy w dzieciństwie przedszkolnym
Rozwój mowy dziecka następuje jednocześnie z rozwojem myślenia i wiąże się z komplikowaniem czynności i komunikacji z otaczającymi go ludźmi. Reakcje głosowe u dzieci w pierwszym roku życia stanowią etap przygotowawczy w rozwoju mowy. Od trzech miesięcy dziecko zaczyna powtarzać dźwięki, które słyszał: szumy („khy”, „gy”, „ahy”), szumy (śpiewa dźwięki samogłosek („ah-ah”, „uh-eh”).
Od drugiej połowy roku pojawia się bełkot („ba-ba-ba”, „ma-ma-ma”, „cha-cha-cha”). Bełkot jest już kontrolowany przez słuch dziecka. Dorosły musi nakłonić dziecko do powtarzania proponowanych dźwięków. Od tego wieku naśladownictwo stanie się najważniejszym sposobem opanowania mowy.
Pod koniec pierwszego roku w mowie dziecka pojawiają się sylaby, wymawiane razem - słowa. Do pierwszego roku życia dziecko powinno być w stanie mówić około 10 słów (w tym prostych: „av-av”, „du-du” itp.). Początkowo oddzielne słowo ma dla dziecka znaczenie zdania. Okres ten trwa do około półtora roku. Wtedy dzieci zaczynają używać zwrotów dwuwyrazowych, a później trzywyrazowych.
Mowa małego dziecka jest fragmentaryczna, zawiera oprócz słów gesty, mimikę, onomatopeję. Stopniowo mowa staje się bardziej spójna. Częstsza i zróżnicowana komunikacja dziecka z dorosłymi i rówieśnikami stwarza dogodne warunki do rozwoju mowy (słownictwo poszerza się).
Dzieci w wieku trzech lat dopiero zaczynają opanowywać umiejętność spójnego wyrażania swoich myśli, staje się dla nich dostępna mowa dialogiczna (odpowiedzi na pytania). Maluchy wciąż popełniają wiele błędów podczas budowania zdania.
W średnim wieku przedszkolnym aktywizacja słownictwa ma ogromny wpływ na rozwój. Dziecko zaczyna używać w mowie przymiotników i przysłówków. Pojawiają się pierwsze wnioski i uogólnienia. Dziecko często używa klauzul podrzędnych, pojawiają się klauzule podrzędne („ukryłem samochód, który kupił mój tata”).
W tym wieku dzieci wolą odpowiadać na pytania krótko. Często zamiast samodzielnie formułować odpowiedź, posługują się sformułowaniem pytania twierdząco. Struktura mowy nie jest jeszcze w pełni doskonała (często zdania zaczynają się od spójników: „ponieważ”, „kiedy”). Dzieci mogą komponować z obrazka opowiadania, ale częściej kopiują model osoby dorosłej.
U starszych dzieci w wieku przedszkolnym rozwój mowy osiąga dość wysoki poziom. Dzieci mogą formułować pytanie, poprawiać i uzupełniać odpowiedzi swoich towarzyszy. Pojawia się umiejętność odróżnienia głównego od wtórnego. Dziecko już dość konsekwentnie wymyśla historie opisowe i fabularne. Umiejętność przekazania w opowiadaniu swojego emocjonalnego stosunku do opisywanych zjawisk lub obiektów nie jest jeszcze dostatecznie rozwinięta.
Zadania nauczania spójnej mowy
Małe dzieci uczy się wyrażania próśb słowami, odpowiadania na pytania dorosłych („Kto to jest?”, „Kim on jest?”, „Co on robi?”). Zachęca się ich również do częstszego zwracania się przy różnych okazjach do dorosłych i rówieśników.
W młodszym wieku przedszkolnym należy wychowywać dziecko z potrzebą dzielenia się wrażeniami, mówienia o tym, co zrobił. Niezbędne jest także pielęgnowanie nawyku używania prostych form etykiety (przywitaj się, pożegnaj, podziękuj, przeproś).
W średnim wieku przedszkolnym dzieci uczy się odpowiadać i zadawać pytania. Wspierają chęć opowiedzenia o tym, co zaobserwowali i przeżyli. Na tym etapie rozwoju trwa rozwój zasad etykiety (trzeba nauczyć dziecko odbierania telefonu, spotykania gości, nie przeszkadzania w rozmowie dorosłych).
W starszym wieku przedszkolnym uczą dokładniej i pełniej odpowiadać na pytania, słuchać i jednocześnie nie przerywać rozmówcy, nie rozpraszać się. Należy zachęcać dzieci do komunikowania się o rzeczach, których aktualnie nie widać (o przeczytanych książkach, oglądanych filmach). Starsze dzieci powinny biegle posługiwać się różnymi formami etykiety mowy i używać ich bez przypominania.
